Çok merak edilen masonluk; ritüelik...
Ritüeller masonluğun en yaygın yazılı kaynaklarıdır en yalın ifadesiyle bir loca toplantısında ne yapılacağı, kimin ne söyleneceği, ne üzerine yemin edileceği kısaca a'dan z'ye her şey ritüellerdedir.
Masonlukta ve diğer tüm ezoterik sistemlerin hemen hepsinde en çok merak edilen konulardan biri de ritüellerdir. Ritüel sözcüğü ister masonik olsun ister farklı bir konuda olsun, öğretinin eksiksiz aktarılmasını ve uygulanmasını sağlamaya yönelik yazılı ve/veya sözlü bilgileri ifde eder. Operatif masonluk döneiminde “sözlü” olan bu ritüeller günümüzde yazılı ve basılıdır. Geleneksel masonlukta ritüelik çalışmanın ezberden yapılmasının sebebi de budur. Bu yapılan İngilizce’de “learn by hearth” terimi ile tanımlanır. Çevirisi “kalben öğrenmek” olup, “bellemek” ya da “yutmak” kavramlarını karşılar.
Anglosakson Masonluğu’nda ritüellerin icrasında yapılacakların, söyleneceklerin ve yeminlerin özümsenmesi ön plandadır. Ritüel kitaplarına bakarak burada yazanları seslendirmenin, yapılacakları tarife göre uygulamanın etkisi de öncekine oranla daha az olacaktır.
Bir anlamda; öz yani içerik aynı olsa da töz yani form farklı olacaktır. Bu iki kavram arasındaki farkı Aristo “eidos” ve “ousia” ile açıklar. Bu yaklaşımda her ikisinin farklı olmalarına karşın birbirilerinden ayrılmadıklarının ve her ikisinin birlikte var olduğunun altı çizilir.
Masonluğun ritüelik çalışmalarında metinden de okunsa ezberden de icra edilse ritüeller aynıdır. Yorum getirilmez, eklemeler veya eksiltmeler yapılmaz, ritüel bir bütün olarak en saf haliyle korunur.
Ritüellerde çeşitli gerekçelerle değişiklik yapıldığı da vakidir. Bu değişikliklerin gerekçeleri somut olmak, üzerinde iştişare edinmek ve değişiklik kararının karar altına alınması gerekir. Türkiye masonluğunda bu türden değişikliklere sıklıkla gidilmektedir.
Masonlukta yazılı kültürün önemi
Operatif Masonluk’tan Spekülatif Masonluğa evrilirken bilgilerin yazılı olması öne çıktı. Loca çalışmalarının kayıt altına alınması, üyelere ait listelerin hazırlanması, her tür harcamanın not edilmesi ve benzer titiz yaklaşımlar neticesinde “anayasa” olarak çevrilen, orijinali “constitution” olan ancak günümüzde “tüzük” demenin daha doğru olduğu belgeler oluştu.
Her büyük loca kendi bulunduğu yerde yani obediyansında, ki bu genelde ülke sınırlarının içi olarak kabul edilir, kendi kurallarını uygulama yani jürisdiksiyonu için başkalarının da saygı göstereceği kurallar koydu. Bu hak tüm büyük localar tarafından benimsendi ve kullanıldı. Tarih boyunca bu konuda çeşitli uyuşmazlıklar hatta çatışmalar çıksa da kendi hükümranlık alanlarının üzere kendi kuralları ve bunların yaptırımları masonluğun yüzlerce yıldır ayakta kalmasının en önemli dinamiklerinden biridir, belki de birincisidir.
Masonluğun beşiği kabul edilen Büyük Britanya’da kraliyet olmasına karşın bu coğrafyada var olan ve varlıklarını bugüne kadar sürdüren büyük localar, hiç tereddüt olmaksızın herkese uygulanan kurallar ile yönetilmeyi seçti. O dönemler özellikle de Ortaçağ için hiç alışılmamış bu eşitlik yanlısı bu tavır, bugün de yerini koruyor, en büyük güvencesi de tıpkı ülkelerin anayasaları gibi büyük locaların da muadil kanunları. Şüphesiz ki ritüellerden referans alan ve ritüellere güç veren bu ve benzer yazılı belgeler ile kültürlerinin rolü çok büyük.
En eski masonik ritüel
Masonik ritüellerin yazılı hale gelmesinin kökeninde de mevcut ya da artan karmaşaya bir düzen getirme çabası yatıyor. Sözel bilgiler zaman zaman farklı yorumlanıp farklı farklı uygulanınca mesleğin akidesini korumak için bazı kuralların yazılı hale getirilmesi kararları alınmasına kadar uzanıyor.
Bilinen en eski masonik ritüel 1356 yılına ait! O dönemin taş ustaları arasında taşı yontma ve yontulan taşlar ile duvar örme ilkelerinde giderek artan uyuşmazsızlıklar bu en eski ritüelin kaleme alınma sebebi. “Basit Mesleki Kurallar başlığı altında kimin ne yapacağı, nasıl yapacağı konularına açıklık getiren doküman bir anlamda mesleğin ilk yazılı belgesi olma niteliğini de taşıyor. Bu çalışma mesleki örgütlenmenin de yolunu açtı. Kurulan loncalar önce şirket benzeri bir yapılanmaya gitti sonrasında da operatif dönemin sonuna doğru localara dönüştü.
Localara ilişkin bilinen “en eski belge”, ritüel olmamakla beraber kural koyma açısından temel oluşturan ve 1390 yılında kaleme alınan Regius Elyazması’dır. Eski Mükellefiyetler | Old Charges başlıklı bu belge günümüzde de localarda düzenlenen is’ad törenlerinde okunur. Mesleğin kadim bilgileri seçilen görevlilere ve kardeşlere hatırlatılır.
Bir diğer önemli belge de 1410 yılına ait Cooke Elyazması’dır. Bu belgelere ilişkin detaylı bilgi bu yayının Kitaplık başlıklı bölümde mevcuttur.
Günlük yaşamda var ama farkında değiliz!
Ritüeller insanın varoluşundan buyana yaşamlarında hiç kesintisiz var oldu. Belirli davranışlar, genel kabul gören alışkanlıklar, tekrarlanan adetler, korunan gelenekler, kökeni ne olursa olsun hayrı davet şerri def etme çabaları aslında birer ritüeldir. Belirli bir amaç için izlenen yöntem/ler bir/er bütün olarak ritüel/leri ifade ediyor aslında. “Ritüel” sözcüğünü pek de kullanmadan günlük yaşamda ritüellerle içiçe, yanyanayız. Onlarsız bir yaşamı düşünmek bile zor.
Günlük yaşamdaki yarı folklorik bu davranışların ekseriyetle yazılı bir kaynağı ya da ritüleli yok. Sözlü kültürde kuşaktan kuşağa aktarılması esas, ancak hızla erozyona uğradıkları da göz atdı edilemeyecek bir gerçek. Unutuluyorlar, önemlerini yitiriyorlar hatta yerlerine yenileri geliyor ve bir anda “yok hükmü” gadrine uğruyorlar.
Unutulmaya yüz tutan ve yok olma tehdidi altındaki meslekler ya da canlılar gibi bu kültürel motifler de elimizden kayıp gidiyor. Kız kıza “evde” yapılması esas olan kına gecesi gibi tipik ritüeller bile gece kulüplerine taşınıyor, kimilerinde erkek dansçılar dahil ediliyor.
Yazılı olmayınca havaya bırakılan söz de uçuyor haliyle...
Her ritüel o rite ya da nizama özgüdür!
Masonluğun evrensel olduğu, merkezi bir yönetiminin bulunduğu ve dünyanın her yerine aynı olduğu kanısı çok yaygındır, ancak bu yanlıştır.
Masonluk gerek önceki bölümlerde ve gerekse bir üstteki paragraflarda anlatıldığı gibi evrensel değil, lokaldir! O ülke sınırları ve/veya topraklarında vardır. Bir büyük locanın bir başka obediyasta söz hakkı yoktur.
Merkezi bir otorite de yoktur çünkü her büyük loca “meşru olduğu” platformlar ve masonik dünyada kendi kendisinin yöneticidir. Bir başka obediyanstan emir de almaz, bir başkasına da talimat vermez. Her büyük loca bu anlamda özerktir. İç işlerinde kendi tüzük ve yönetmeliklerine göre hareket eder. Dış işlerinde de benimsedikleri masonik anlayışlarına göre diğer büyük localar ile “tanıma” üzerinden ilişki kurarlar. Tanıma dışında farklı yapılar birbirlerinin varlıklarını kabul ederler. Bu dolaylı bir tanıma olarak da yorumlanabilir. Kritik bir kavram olan tanıma konusunda geri dönecek olursak; bir büyük locanın aynı masonik anlayışta olsa bile bir başka büyük locayı tanımaması mümkündür. Keza bir büyük locanın benimsediği masonik anlayıştan farklı bir anlayışı benimseyen bir başka büyük locayı tanıması olası değildir. Tanıma konusunda intizam ilkeleri mutlak belirleyicidir.
Bütün bu masonik anlayışlardaki farklılıklara karşın, aynı hatta farklı ritlerde çalışılan ritüeller arasındaki benzerlikler şaşırtıcı boyutlara ulaşabilmektedir. Ritüeller esas olarak locanın açılışı, kapanışı ve dereceye mahsus tören bilgilerini içerir, dereceye mahsus kateşik konuşmalara yer verir.
Sembolik masonluk anlayışındaki ilk üç dereceyi ritüelik açıdan tanımlayan ilk yayın, Samuel Prichard tarafından yazılan ve 1730 yılının Ekim ayında yayınlanan Masonry Dissected isimli kitaptır. Masonluk tarihinde üç derece ritüelinin ele alndığı en değerli çalışma kabul edilir. Masonluk konusundaki araştırmaları ile tanınan Harry Carr’ın 600 Years of Craft Ritual | Sembolik Masonluk Ritüeli’nin 600 Yılı başlıklı makalesinde de bu kitaptan övgü ile söz edilir, konuya istikrar kazandırdığı vurgulanır.
Türkiye’de Celil Layiktez kardeşin Başlangıcından Bugüne Kadar Ritüellerimizin İnkişafı ile Yavuz Selim Ağaoğlu kardeşin 3 ciltten oluşan Başlangıcından Günümüze Türk Masonluğunda Ritüeller 1909-2012 Çırak Derecesi bu konuda en temel kaynaklar arasında ilk sıradadır.
Her derecenin ritüeli ayrıdır...
Hürmasonlukta ritüellerin önemi masonluğun tanımında saklıdır. Masonluk için de “alegoriler ardında semboller ile anlatılan bir ahlak sistemi” ifadesi sıklıkla kullanılır, etkileyici ve derinliği olduğuna yollama yapılır. Masonluk sanılanın aksine, bir din ya da inanç sistemi değildir.
Çeşitli yakıştırmalarda, maksadı aşar şekilde dillendirilen “tapmak” söz konusu bile değildir. “İnanmak” ise son derece hassasiyetleri olan ve masonik dünyada deyim yerindeyse “kırmızı çizgi” kabul edilen bir konudur. Dünya masonluğunda gelenekselci uygulamalarda inanç konusu sorgulanır. Buna karşın liberal kanatta bahsi bile geçmez, kişi kendi vicdanı ile başbaşadır.
Bu eşik aşıldıktan sonra inisiye adayı tören ile locaya kabul edilir. Bu aşam “tekris” ya da “aydınlanma” töreni ile taçlanır. Kişi artık “kardeş” olmuştur, herkes onu öyle bilir.
Masonluğun temelini oluşturan sembolik masonluk anlayışı çırak-kalfa-üstat olmak üzere üç aşamalı ya da üç derecelidir. Masonluğa yeni katılan “entered apprentice” konumundakiler, Çırak Derecesi Ritüeli ile çalışırlar. Başta Üstad-ı Muhterem olmak üzere diğer görevliler mesleği öğretmekle mükelleftirler. Bir çırak, bir başka derecenin ritüeli ile çalışmaz. Bir sonra derecelere henüz hazır olmadığı için bu anlayış onun yararınadır.
Ritüel kitaplarını temin edip, okuduktan sonra hayal kırıklığı yaşayan haricilerin yani mason olmayan kişilerin karşılaştığı bu durumun gerekçesi de budur. Kişi hazır olmadığı ve sembollerin dilini bilmediği için ne okuduğu anlayabilir ne de derecenin felsefesini kavrayabilir. O’nun için de “sırları kendilerine saklıyorlar” yaftasını yapıştırıp geçerler.
Oysa masonluğun kendine özgü bir sırrı yoktur! Kişinin idrak bilgisi yetmediği için anlamaması son derece doğaldır, ancak onun bunu görememesi olmadığı anlamına da gelmez. Kişinin hakikati arama gayreti, bu konudaki en iyi kılavuzu olarak hizmet eder.
Ritüeller, rit veya nizamların omurgasıdır...
Masonların ve masonlukla ilgilenenlerin aşina olduğu bir diğer kavram da rittir. Rit bir anlamda o masonik anlayışın ya da düzenin omurgasıdır. Ritler, kaç derece barındırıyorsa o kadar dereceye ait ritüelleri barındır. Söz gelişi semboik derecelerin yani çırak-kalfa-üstat dereceerinin çalışıldığı ritlerde, bu üç derecenin ritüelleri vardır.
Sembolik Dereceler
Mavi Localar olarak da bilinir, Anglosakson masonluğunda ise “craft” denir.
Çırak Derecesi | Entered Apprentice
Kalfa Derecesi | Fellow Craft
Üstat Derecesi | Master Mason
dereceleri hürmasonluğun temelini oluşturur. Diğer rit ve nizamlarda çalışmak için üstat derecesinde olmak şarttır. Rit ve nizama göre farklı nitelikler de aranabilir.
Hemen hemen dünyanın her yerinde olduğu gibi Türkiye’de de çalışılan sembolik masonlukta adayın kabul edildiği Çırak Derecesi, meslekte ilerleme kaydettiği Kalfa Derecesi ve nihai olarak ustalığa eriştiği Üstat Derecesi aynı ritin farklı ritüelleri ile tatbik edilir.
Anglosakson masonluğunda “craft” olarak bilinen, Kıta Avrupası’nda “sembolik” kavramı ile tanımlanan masonluk dışında farklı sayılarda dereceleri ve dolayısıyla ritüelleri olan başkaca masonluk anlayışları da vardır.
Söz gelişi AASR olarak bilinen Ancient and Accepted Scotish Rite | Eski ve Kabul Edilmiş Skoç-İskoç Riti, 33 dereceli farklı bir masonik sistemdir. Felsefi Dereceler olarak anılır, Kırmızı Localar tanımı da çeşitli kaynaklarda geçer.
EKSR veya EKEİR
En genel tanım ile Kırmızı Localar ya da Felsefi Dereceler olarak da bilinir, İleri Dereceler olarak da bilinen bu yapı;
4o Ketum Üstat | Secret Master
5o Kâmil Üstat | Perfect Master
6o Mahrem Üstat – Sır Katibi | Intimate Secretary
7o Nâzır ve Hâkim | Provost & Judge
8o Bina Emini | Intendant of the Building
9o Seçilmiş Dokuzlar Şövalyesi | Elu of the Nine (Elected Knight of the Nine)
10o Seçilmiş Onbeşler | Elu of the Fifteen (Illustrious Elect of the Fifteen)
11o Seçilmiş Onikiler | Elu of the Twelve (Sublime Knight Elect of the Twelve)
12o Büyük Mimar Üstat | Master Architect
13o Süleyman Royal Arch’ı | Royal Arch of Solomon (Knight of the Ninth Arch)
14o Tam ve Âli Mason | Perfect Elu (Grand Elect, Perfect & Sublime Mason)
15o Doğu ve Kılıç Şövalyesi | Knight of the East, of the Sword or of the Eagle)
16o Kudüs Prensi | Prince of Jerusalem
17o Doğu ve Batı Şövalyesi | Knight of East & West
18o Rose Croix Şövalyesi | Knight Rose Croix
19o Büyük Pontif, Âli Skoçyalı | Grand Pontiff
20o Sembolik Localar Büyük Üstadı | Master of the Symbolic Lodge
21o Noaşit veya Prusya Şövalyesi | Noachites or Prussian Knight
22o Lübnan Prensi - Kralî Balta Şövalyesi | Knight of Axe, Prince of Lubanon
23o Tabernakl Reisi | Chief of the Tabernacle
24o Tabernacle Prensi | Prince of the Tabernacle
25o Tunç Yılan Şövalyesi | Knight of the Brazen Serpent
26o Mercy Prensi veya Triniter Skoçyalı | Prince of Mercy or Scottish Trinitarian
27o Mabet Amiri Şövalyesi | Knight Commander of the Temple
28o Güneş Şövalyesi | Knight of the Sun or Prince Adept
29o St. Andrew Şövalyesi, Büyük Skoçyalı | Scottish Knight of Saint Andrew
30o Kadoş Şövalyesi | Knight of Kadosh or Knight of the White and Black Eagle
31o Büyük Amir Müfettiş (Yüksek Haysiyet Divanı) | Inspector Inquisitor
32o Ulvi Sır Âli Prensi (Yüksek Danışma Divanı) | Master of the Royal Secret
33o Hâkim Büyük Umumi Müfettiş (Yüksek Şura) | Inspector General Honorary
derecelerinden oluşur. Olgunlaşma Locası olarak 4-14, Hâkim Şapitr olarak 15-18 ve Arepoj olarak 22-30 dereceler arasında çalışılır.
EKSR adaylığı için üstat derecesinde mason olma şartı aranır. Kabul edilen aday 4. Derece ile başlar, belirlenen esaslar doğrultusunda 33. Derece’ye kadar ilerler. EKSR, Suprem Konsey ya da Yüksek Şura tarafından yönetilir. Büyük Loca veya Büyük Doğu ile idari bir bağı yoktur. Ancak üyelerini kendi masonik anlayışlarına uygun Büyük Loca veya Büyük Doğu’lardan alırlar. Buna göre EKSR TYŞ üyelerini HKEMBL çatısı altında ya da aynı masonluk anlayışındaki farklı büyük localarda üstat derecene yükselen kardeşlerden alırken, Türkiye Suprem Konseyi de üyelerini ÖMBL, Kadın Suprem Konseyi de KMBL ya da benzer biçimde aynı liberal masonluk anlayışını benimseyen Büyük Loca veya Büyük Doğu’lardan alır.
Burada ilginç olan, bahsi geçen ve 4-33 derecelerde çalışan her üç yapının da çalıştığı ritin aynı; EKSR veya diğer ifade ile EKEİR olmasıdır.
ÖMBL ile KMBL tıpkı Fransa Milli Büyük Locası gibi Eski ve Kabul Edilmiş İskoç Riti’nin ilk üç derecesi ile çalışırken HKEMBL’sında durum farklıdır, “kendine özgü” bir rit ile çalışılması söz konusudur.
York Riti
İngiltere’deki Yorkshire kentinde doğduğu için kısaltılarak anılan York Riti, her ne kadar orijin ülkesinde unutulmuş olsa da Amerika Birleşik Devletleri’ndeki masonluk dünyasında son derece yaygındır. Bu sebeple kimi kaynaklarda Amerikan Riti olarak da geçer. Çırak-Kalfa-Üstat dereceleri ile birlikte toplam 13 dereceli bir sistemdir. Uluslararası kaynaklarda Capitular | Kapitüler, Cryptic | Kriptik ve Chivalric | Şövalyelik Masonluğu olarak gruplandırılan üç ayrı yapının birbirinden bağımsız ancak bir bütün oluşturur.
York Riti, Anglosakson orijini itibarı ile İngiltere’de son derece yaygın Emülasyon Ritüeli ile çalışılmakta, Amerika Birleşik Devletleri’nde hürmasonluğun öncüleri kabul edilen William Preston ile Thomas Smith Webb kardeşlere atıfla anılan Preston-Webb Rirüeli de kullanılmaktadır. Çeşitlilik ve zenginlik o seviyedir ki bu ritteki çalışmalarda yukarıda sayılanlardan farklı olarak İskoç Ritüeli, Fransız Ritüeli ve McBride Ritüeli ile de çalışma yapılmaktadır.
Bu da bize, nasıl ki bir obediyansta birden fazla rit ile çalışılabilmesi mümkünse, bir ritin de birden fazla ritüel ile icra edilebileceğinin ileri bir örneğini gözler önüne sermektedir.
Buna bir diğer örnek de, masonluğun beşiği kabul edilen Birleşik Krallık’taki loca çalışmalarında günümüzde en yaygın olan Emulasyon Ritüeli dışında, Modern Ritüel’in de aralarında bulunduğu 50 kadar farklı ritüelin kullanılmasıdır.
Ritin ilk üç derecesi diğer ritlerdekinden farksızdır.
1o Çırak | Entered Apprentice
2o Kalfa | Fellowcraft
3o Üstat | Master Mason
Bu ilk üç dereceden sonra sırasıyla;
4o Mark Master | Mark Üstat
5o Past Master | Önceki Üstad-ı Muhterem
6o Most Excellent Master | En Mümtaz Üstat
7o Royal Arch | Kralî Kemer
8o Royal Master | Kralî Üstat
9o Select Master | Seçilmiş Üstat
10o Super Excellent Master | Çok Mümyaz Üstat
11o Order of Red Cross | Kızıl Haç Nizamı
12o Order of Malta | Malta Şövalyeleri Nizamı
13o Order of Temple | Tapınak veya Tampliye Şövalyeleri Nizamı
olarak sıralanır. Latince “şapitr” anlamında kullanılan “capitulum” sözcüğünden gelen Kapitüler Masonluk veya Royal Arch Chapter | Şapitri 4-7, Kriptik Counsil | Kriptik Konsey 8-10 ve Şövalye Karargahları’nda da 11-13 arası dereceler çalışılır.
York Riti’ndeki bu derecelerin isimlerinin bir kımı Anglosakson Masonluğu içinde çalışılan nizamlar ile büyük benzerlik gösterir, ancak karıştırılmamaları gerekir. Bu dereceler York Riti’ni ya da Amerikan Riti’ni oluşturan basamaklardır. Başka bir yapıdakine benzeseler de aynı değildirler. Nizamlar, orijinal karşılığı ile “orders”, farklı bir masonik yapıdır. Bağımsız bir yapı olarak “büyük loca” ya da farklı isimlerle anılan eşdeğer idari yapılar olarak pek çok ülkede faaliyet gösterirler. Hem bağımsız hem de bütünleşik ve ilerlemeye açık yapıları sebebi Progresif Masonluk olarak da bilinirler. Nizam olmalarıo sebebi ile derece sırası takip etmezler ama bazılarına katılmanın ön koşulu olarak başka nizamlarda üye olma şartı aranır.
Progresif nizamlar
Progresif Masonluk Nizamları, kökenleri her ne kadar yüzlerce yıl öncesine uzansa da Türkiye’nin masonik dünyasında görece yeni bir konudur.
Resmi ve tam isimlerini ile bunlar;
RAM - Ancient & Honourable Fraternity Royal Ark Mariner | Eski ve Saygıdeğer Kralî Geminin Denizcileri Kardeşliği
Ancient and Masonic Scarlet Cord | Eski ve Masonik Kızıl Kordon
Grand Conclave Order of the Secret Monitor | Mahfi Gözlemci Nizamı Büyük Meclisi
AMD - Grand Council of the Order of Allied Masonic Degrees | Müttefik Masonik Dereceler Nizamı Büyük Konseyi
Grand Council Royal and Select Masters | Kralî ve Seçilmiş Üstatlar Büyük Konseyi
Grand Imperial Conclave Red Cross of Constantine | Konstantin Kızıl Haçı Büyük Emperyal Meclisi
MMM - Grand Lodge Mark Master Masons | Mark Üstat Masonlar Büyük Locası
The Grand Priory of the Knights Beneficient of the Holy City of the Rectified Scottish Rite | Rektifiye Skoç Riti Kutsal Şehrin Hayırsever Şövalyeleri Nizamı
The Great Priory of the United Religious, Military and Masonic Orders of the Temple and of St. John of Jerusalem, Palestine, Rhodes and Malta | Malta, Rodos, Filistin ve Kudüs St John ile Askeri ve Masonik Tapınak Nizamı’dır.
Bu niizamların bir kısmı kendi içinde dereceler de barındırır ve her biri tıpkı ritlerde olduğu kendi ritüelleri ile çalışır. Nizamlar konusu başta Renklilik bölümü olmak üzere önceki bölümlerde işlendi.
Memfis-Mizraim Riti
Dünyada en fazla derecesi olan masonik sistem de Memfis-Mizraim ya da sadece Mizraim Riti’dir, günümüzde 99 derecelidir. Her derecede kendine özgü bir felsefesi, teması, dekoru ve elbette ritüeli vardır.
Başlangıçta Fransa’da çalışılan ve 20 dereceden ibaret olan Memfis Riti ile yine 1800’lerin başında İtalya’da ortaya çıkan 90 dereceli Mizraim Riti’nin karmasıdır. Ortak paydaları Kadim Mısır Misterleri olması sebebi ile zaman için yakınlaşan bu iki rit, 1881 yılında birleşti. Bugün esas olarak aynı ancak aralarında küçük detaylarda farklılıklar olsa da güçlü ve yaygın bir masonik yapı sergiler.
Kurucusu, geçmişteki İtalya’n yarı bağımsız kent devletlerini birleştirerek devletin temellerini atan, devrimci bir yurtsever olan Guiseppe Garibaldi’dir. Avrupa ve Güney Amerika’da pek çok savaşa katılan General Garibaldi, 1828-1831 yılları arasında yaşadığı İstanbul'da, Casa Garibaldi | Garibaldi Evi olarak tanınan Societá Operaia İtaliana | İtalyan İşçi Birliği’nin Kurucu Başkanlığı görevini de yaprı.
Bu kadim ritin de ilk üç derecesi hemen hemen EKSR ve York Riti’nde olduğu gibidir.
1o Çırak | Apprentice
2o Kalfa | Campanion
3o Üstat | Master
olup, devamı ise neredeyse EKSR dereceleri ile bire bir aynıdır.
4o Ketum Üstat | Secret Master
5o Kâmil Üstat | Perfect Master
6o Sır Katibi | Intimate Secretary
7o Nâzır ve Hâkim | Provost & Judge
8o Bina Emini | Intendant of the Building
9o Seçilmiş Dokuzlar Üstadı | Master Elect of Nine
10o Seçilmiş Onbeşler Üstadı veya Onbeşlerin Şanlı Seçilmişi | Master Elect of the Fifteen or Illustrious Elect of Fifteen
11o Seçilmiş Âli Üstat | Sublime Master Elected
12o Büyük Mimar Üstat | Grand Master Architect
13o Dokuzuncu Kubbenin Üstadı (Royal Arch) | Master of the Ninth Arch (Royal Arch)
14o Büyük Seçkin Mason veya Büyük Seçilmiş Kâmil ve Âli Üstat | Grand Elect Mason veya Grand Elect Perfect and Sublime Master
15o Doğu veya Kılıç Şövalyesi | Knight of the East or the Sword
16o Kudüs Prensi | Prince of Jerusalem
17o Doğu ve Batı Şövalyesi | Knight of the East and the West
18o Rose Croix Şövalyesi: Skoç Riti | Knight of Rose Croix
19o Büyük Pontif | Grand Pontiff
20o Yaşamboyu Kusursuz Üstat | Master Ad Vitam veya Knight of the Temple (unvan 35o ile aynı olsa da derece bilgisi farklıdır)
21o Saygıdeğer Noaşit | Patriarch Noachites
22o Lübnan Prensi veya Krali Balta Şövalyesi | Prince of Liban or Knight of the Rotal Axe
23o Tabernakl Reisi | Chief of the Tabernacle
24o Tabernacle Prensi | Prince of the Tabernacle
25o Tunç Yılan Şövalyesi | Knight of the Brazen Serpent
26o Mercy Prensi | Prince of Mercy
27o Mabet Amiri | Commander of the Temple
28o Güneş Şövalyesi veya Adept Prensi | Knight of the Sun or Prince Adept
29o St. Andrew Şövalyesi | Knight of the Saint Andrew
30o Kadoş Şövalyesi | Knight of Kadosh or Knight of the White & Black Eagle
31o Büyük Amir Müfettiş | Grand Inspectör Inquisitor
32o Kralî Sırrın Âli Prensi | Sunlime Prince of Royal Secret
33o Hâkim Büyük Umumi Müfettiş | Sovereign Grand Inspector General
34o İskandinavya Şövalyesi | Knighyof Scandinavia
35o Tapınağın Şövalyesi | Knight of the Temple (unvan 20o ile aynı olsa da derece bilgisi farklıdır)
36o Âli Müzakereci | Sublime Negociant
37o Shota Şövalyesi (Gerçeğin Bilgeliği) | Knight of Shota (Sage of Truth)
38o Gerçeğin Âli Seçilmişi (Kızıl Kartal) | Sublime Elect of Truth (The Red Eagle)
39o Aeons Büyük Seçilmişi | Grand Elect of the Aeons
40o Saviste Bilgelik (Mükemmel Bigelik) | Sage Savaiste (Perfect Sage)
41o Yedi Renk Kubbe Şövalyesi | Knight of the Arch of Seven Colors
42o Işık/Nur Prensi | Prince of Light
43o Âli Hermetik Bilge (Hermetik Filozof) | Sublime Hermetic Sage (Hermetic Philosopher)
44o Zodyak Prensi | Prince of Zodiac
45o Gizemler Âli Bilgesi | Sublime Sage of the Mysteries
46o Barınağın Âli Vaizi | Sublime Pastor of the Huts
47o Yedi Yıldız Şövalyesi | Knight of Seven Stars
48o Kutsal Dağ’ın Âli Koruyucusu | Sublime Guardian of the Sacred Mount
49o Piramitlerin Âli Bilgesi | Sublime Sage of the Pyramids
50o Semadirek Âli Filozofu | Sublime Philpsopher of Samothrace…
51o Kafkaslar’ın Âli Titanı | Sublime Titan of Caucasus
52o Labirentin ‘Ali Bilgesi | Sage of the Labyrinth
53o Phoenix Şövalyesi veya Bilgesi | Knight or Sage of the Phoenix
54o Âli Ozan veya Şair (Scald) | Sublime Scalde
55o Âli Gizemli (Orfik) Şifacı veya Doktor | Sublime Orphic Doctor
56o Kadmiyoum Gontifi veya Bilgesi | Pomtiff or Sage of Cadmia
57o Âli Kâhin veya Falcı | Sublime Magus
58o Brahma Bilgesi veya Prensi | Sage or Prince Brahmine
59o Ogygia Âli Bilgesi veya Büyük Pontifi | Sublime Sage or Grand Pontiff of Ogygia
60o Üç Ateşin Âli Koruyucusu | Sublime Guardian of the Three Fires
61o Bilinmeyen Âli Filozof | Sublime Unknown Philosopjer
62o Eleusis Âli Bilgesi | Sublime Safe of Eleusis
63o Âli Ozan veya Şair (Kawi) | Sublime Kawi
64o Mitra Bilgesi | Sage of Mythras
65o Mütevazi Evin Koruyucusu - Büyük İs’ad Üstadı | Guardian of Sanctuary - Grand Installator
66o Gizemli Kentin Büyük Mimarı - Büyük Kutsama Üstadı | Grand Architect of the Mysterious City - Grand Consecretor
67o Söylenemez İsmin Koruyucusu - Büyük Methiye Üstadı | Guardian of the Incommunicable Name - Grand Eulogist
68o Doğruluk Rahibi | Patriarch of Truth
69o Eleusis’in Altın Çatal (Y) Şövalyesi veya Bilgesi | Knight or Sage of the Golden Branch of Eleusis
70o Nur veya Işık Prensi veya Saygıdeğer Gökbilim Üstadı | Prince of Light or Patriarch of Planispheres
71o Kutsal Vedalar Rahibi | Patriarch of the Sacred Vedas
72o Akıl ve Hikmetin Âli Üstadı | Sublime Master of Wisdom
73o Kutsal Ateşin Rahibi veya Doktoru/Şifacısı | Patriarch or Doctor of the Sacred Fire
74o Stoka Âli Üstadı | Sublime Master of Stoka
75o Libyan veya Libik Zinciri Amir Şövalyesi | Knight Commander of the Lybyan or Lybic Chain
76o Hiyerogliflerin Tercümanı veya Isıs Rahibi | Interpreter of Hieroglypical or Patriarch of Isis
77o Âli Şövalye veya Bilge Teozof | Sublime Knight or Sage Theosopher
78o Thebais (Thebiad) Büyük Pontifi | Grand Pontiff of the Thebais (Thebiad)
79o Devridaim Şövalyesi veya Bilgesi | Knight or Sage of the Formidable Sada
80o Mazias’taki Heliopolis Mütevazi Evi’nin Seçilmiş Bilgesi | Sublime Elect of the Sanctuary of Heliopolis of Mazias
81o Şantiye Ustabaşısı veya Memfis Rahibi | Intendent Regulator or Patriarch of Memphis
82o Midgard (Ölümlükler Dünyası) Tapınağı veya Mabedi Büyük Seçilmişi | Grand Elect of the Temple of Midgard
83o Oddy Vadisi Âli Seçilmişi | Sublime Elect of the Valley of Oddy
84o Izeds Rahibi veya Doktoru/Şifacısı | Patriarch or Doctor of the Izeds
85o Âli Bilge veya Kneph Şövalyesi | Sublime Sage or Knight of Kneph
86o Kab Vadisi Âli Filozofu | Sublime Philosopher of the Valley of Kab
87o Masonluğun Âli Prensi | Sublime Prince of Masonry
88o Kutsal Bölmenin Büyük Seçilmişi | Grand Elect of the Sacred Curtain
89o Mistik Kentin Rahibi | Patriarch of the Mystic City
90o Muazzam İşin Âli Üstadı | Sublime Master of the Great Work
91o Büyük Savunucu | Grand Defender
92o Büyük Kateşist | Grand Catechist
93o Genel Düzenleyici | Regulator General
94o Memfis Prensi veya Büyük İdareci | Prince of Memphis or Grand Administrator
95o Büyük Konservatör | Grand Conservator
96o Nizamın Büyük ve Güçlü Hâkimi veya Egemeni | Grand and Puissant Sovereign of the Order
97o Uluslararası Büyük Üstat Kaymakamı | Deputy International Grand Master
98o Uluslararası Büyük Üstat | International Grand Master
99o Büyük Hiyerofant | Grand Hierophant
Türkiye’de geçmişte hiç çalışılmamış bu ritte; 4-14 Kolej | College, 15-18 Şapitr | Chapter, 19-29 Senato | Senate, 30-33 Areopaj ve Tribunal | Areopage and Tribunal, 34-75 Konsistuar | Consistory, 76-90 Âli Konsey | Sublime Council ve 91-99 arası da İdari Dereceler olarak tanımlanır.
Günümüzdeki diğer aktif ritler
Masonluk dünyasının genel çeşitliliğini, renkliliğini, farklılığını ve zenginliğini günümüzde çalışılan ritlerde de görmek mümkün. Bu ritler, dünyanın dört bir yanındaki localarda ritüelik çalışmalarda yaşamaktadır.
Belli başlıları derceleri ile aktarılan ritler dışındakiler alfabetik sıra ile
Eclectic Rite
French Philosophical Rite veya Philosophical French Rite
Rite of Memphis veya Oriental Rite
Modern Rite
Pennsylvania Rite
Portuguese Rite
Primitive Scottish Rite established at Namur in 1770.[7]
olarak listelenirler.
Birden fazla rit ile çalışmak mümkün mü?
Masonluk kendine özgü bir ahlak sistem olduğu gibi ritlerin yanı sıra büyük doğu ve büyük localar arasında gelişen bir entegrasyon olarak da düşünülmesi gereken girift bir yapıdır. Bu durum, mason olduğu halde küresel masonluktan uzak biri için oldukça karmaşıktır. Masonluğun bu yapısı, mason olmayan biri için ise anlaşılabilir olmaktan çok daha uzaktır.
Temel kavramlar önemlidir. Büyük Loca ya da Büyük Doğu, Rit, Derece bu temel kavramların başında gelir. Konuya hâkim olmak için belli başlı kavramları ve özellikle de terminoloji bilmek gerekir. Bunların başında gelen semboller ve simgeler de çok iyi kavranmalıdır.
Her ne kadar İngiltere masonluğun beşiği olarak kabul edilse de Fransa da bu çeşitlilik açısından az bulunur bir zenginlik sergilemekten geri kalmaz.
Fransa en tipik örnek...
Kıta Avrupa’sında Almanya ve Belçika’da birden fazla rit ile çalışıyır olsa da bu konuda başı Fransa çeker.
Kısa adı GODF olan Grand Orient de France | Fransa Büyük Doğu’su bu ülkedeki en köklü ve güçlü masonik yapı özelliğine sahiptir. Bu çatı altında;
French Rite
Rectified Scottish Rite
Ancient and Accepted Scottish Rite
Ancient and Primitive Rite of Memphis-Misraïm
Philosophical French Rite
ile çalışılmaktadır.
Fransa’daki en büyük ikinci masonik yapı Grande Loge de France | Fransa Büyük Locası olup kısaca GLDF olarak tanınmaktadır. Bu büyük locada Ancient and Accepted Scottish Rite yani Eski ve Kabul Edilmiş Skoç | İskoç Riti ile çalışılmaktadır.
Liberal Masonluk anlayışına sahip bu iki masonik yapı dışında bir de Anglosakson Masonluğu’na yakın duran ve kısa adı UGLE olan United Grand Lodge of England | İngiltere Birleşik Büyük Locası ile “tanışan” Grand Loge Nationale Française | Fransa Milli Büyük Locası vardır. GLNF olarak anılan bu büyük loca ülkedeki en büyük üçüncü masonik yapıdır.
Enteresandır, liberal masonluk anlayışına sahip GODF ve GLDF ile aynı ritlerde çalışmaktadır! Hatta daha da fazlası vardır:
French Rite
Rectified Scottish Rite
Ancient and Accepted Scottish Rite
Emulation Rite
York Rite
Standard Scottish Rite
Farklı masonik kuralları olan ve farklı masonik ilkeleri benimseyen büyük doğu ya da büyük localar naıl olur da aynı ritler ile çalışır. Konuya ilişkin ilk izlenim böyle olsa da bu mimkündür. Nedeni de büyük doğu ve büyük locaların aynı obediyans içinde ve farklı jürisdiksiyonları olsa da aynı ritlerde çalışabilmeleri birer masonik çeşitlilik, renklilik, farklılık ve zenginlik kanıtıdır.
Rit ile Ritüel arasındaki bağ nedir?
Sıklıkla karıştırılan rit ve ritüel kavramları masonlar kadar konuya ilgi duyanların da iyi kavraması gereken kavramlardandır.
Ritler, en kestirme ifade ile, üyelerine kendi sembol ve alegorileri ile “yeni” ve “farklı” inisiyatik bakış açısı kazandırmayı misyon edinen yapılardır. Amaç da, farklı yol ve yöntemler ile üç dereceden olan masonluğu çok daha iyi kavranmasına yardımcı olmaktır. Farklı ritler ile çalışmanın kardeşe en önemli katkısı farklı semboller ile karşılaşmak ve ezoterik-inisiyatik dağarcığını zenginleştirmesidir.
Her rit, üyelerine yepyeni deneyimler sunar. Bunu sağlarken kardeşlik ağının da gelişmesine ve genişlemesine katkı sağlar. İdari ve ezoterik görevler açısından sunulan olanaklar ise sonsuz olmasa da olağanüstü bir enginlik ortaya koyar.
Ritüeller ise ritlerin bir tür çalışma kılavuzudur. Uygulama esaslarının yanı sıra uygulama detayları ritüellerde yer alır. Bir anlamda o ritin pratiği için ilgili derece ya da derecelerin ritüelleri gereklidir, bu gereklilik fevkalade önemlidir.
Ritüel olmadan o ritte ve/veya ilgili derecede çalışma yapılamaz!
Ritüellerin kateşik yapısı gereği ezberden yapılmasında yarar vardır. Kimi büyük doğu ve büyük localarda bu aranan ve özenle korunan bir durumdur. Bu konudaki yeterlilik yapılan provalar ile pekiştirilir ve en iyi ritüelik çalışmanın sergilenebilmesi için çaba sarfedilir.
Ritüeller o ritin bütünlüğünü sağlayan dokümanlar olarak görülür. Değişiklik yapılması gereken durumlarda kısmi değil, bir bütün olarak ele alınmaları gerekir.
Ritüelin görsel desteği Çalışma Tablosu
Çalışma Tablosu, tıpkı ritüeller gibi o dereceye özgüdür. Masonik bir kural olarak çalışılan derecenin tablosu açılır, gerekli durumlarda çalışma tablosu ve sembolizması anlatılır ve çalışma bittiğinde kapatılır. Bir başka derecede çalışmaya devam edilmesi halinde o derecenin tablosu da usule uygun olarak açılır ve kapatılır.
Masonluk tarihi boyunca çalışmalarda kullanılan ve mesleğe mahsus bilgilerin aktarılmasında ve öğretilmesinde hep bu tablolar kah yere çizili, kah halı-kilim üzerinde kah tahtaya ya da metale resmedilmiş halde vardı. Günümüzdeki çalışma tablolarının ataları bugünkülerden çok farklıydı.
Hatta “tracing board” denilen bu görsel malzemeden eser bile yoktu. Öğretiler ya da planlar yere tebeşir ya da kömür kullanılarak çiziliyordu. Pub gibi herkes açık ya da şantiye gibi görece biraz daha kapalı olan mekanlarda gerçekleştirilen toplantılarda bu türden malzemelerin barındırılması ve kullanılması da zordu.
Tebeşir beyazından kömür karasından rengarek baskıya
Zaman içinde çizimlerin yapılması ve silinmesi yerine, halı ve kilim benzeri yere serilebilen örtü ve yaygılar aldı. Bu çözüm, günümüz masonluğu pratiğinde son derece yaygın olarak kullanılıyor. Özellikle farklı ritlerin ve nizamların çalışıldığı mabetlerde bu malzemeler ritüelik çalışmaların daha mükemmel icra edilmesine katkı sağlıyor.
Günümüzde ise derece bilgilerinin aktarılmasında en önemli eğitim aracı olarak müstesna bir yere ve öneme sahip. Her locada çalışılan ya da çalışılacak derecelere uygun çalışma tablosu bulunduruluyor.
Çalışma Tablosu, locanın tüm fiziki özelliklerini ve sembolik unsurlarını barındırır. Çalışma Tablosu’nda yönler işaretlidir, zemin eksiksizdir, locadaki sütunlar ve diğer mimari unsurlar eksiksiz yer alır, çalışma araçları ve diğer semboller resmedilir. Bakan, o dereceyi bilmese de bunun mason tarafından kullanılan ritüelik bir eğitim malzemesi olduğunu sezer.
Çalışma tabloları her ritin kaç derecesi varsa o kadar, hatta tarihsel süreç içinde varsa yapılan değişiklikleri yansıtacak kadar zengin bir koleksiyon oluşturur. Çizimleri yapan sanatçıların dokunuşları ile bu muazzam koleksiyon taçlanır
.
Yine eğitici bir yazı olmuş Hakan hocam kaleminize sağlık aslında ileride bu yazıları podcast yapsak ne güzel olur.